Dlaczego nastolatek ma problem z koncentracją?

Koncentracja to nie kwestia silnej woli – to zdolność mózgu do zarządzania uwagą w dynamicznym środowisku. U nastolatków ta umiejętność jest wyjątkowo podatna na zakłócenia: ich mózg intensywnie się przebudowuje, rytm dobowy się przesuwa, a życie społeczne staje się ważniejsze niż obowiązki.

Problemy z koncentracją u nastolatków to często wynik realnych przeciążeń – nie braku chęci. Zrozumienie, co je osłabia, to pierwszy krok do skutecznego wsparcia.

Z tego artykułu dowiesz się:

jakie są najczęstsze przyczyny braku koncentracji u nastolatków,
jak odróżnić problem chwilowy od poważniejszego zaburzenia,
dlaczego stres i ekran mogą działać jak „wrogowie uwagi”,
jak wspierać nastolatka bez ciągłych uwag i presji,
kiedy warto skonsultować się ze specjalistą.

Dlaczego nastolatek ma problem ze skupieniem uwagi? Brak koncentracji u nastolatka najczęściej wynika z niedosypiania, przebodźcowania, przewlekłego stresu, braku ruchu, niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych lub nierealnych wymagań. Czasem powodem są także zmiany hormonalne lub inne przyczyny.

1. Przewlekłe niedosypianie

Nastolatkowie potrzebują od 8 do 10 godzin snu, ale większość śpi znacznie mniej. Ich rytm biologiczny przesuwa się – naturalnie zasypiają później, a mimo to muszą wstać wcześnie do szkoły. Efekt? Chroniczne zmęczenie, spadek zdolności poznawczych, drażliwość i problemy z koncentracją. Badania pokazują, że brak snu osłabia uwagę podobnie jak alkohol. Trudno oczekiwać skupienia przy zmęczonym, rozregulowanym mózgu.

2. Nadmiar ekranów i rozproszona uwaga

Nadmierna ekspozycja na ekrany – gry, media społecznościowe czy filmy wideo – wiąże się z trudnościami w utrzymaniu koncentracji. Badania systematyczne pokazują, że im więcej czasu dzieci spędzają przed ekranem, tym częściej występują u nich problemy z uwagą, które przekładają się na trudności w nauce i czytaniu^[1].

Nie chodzi o całkowity zakaz ekranów, ale o świadome ograniczenie ich przed snem i podczas nauki. Nawet prosta zmiana – jak wyłączenie powiadomień – może znacząco poprawić zdolność skupienia.

3. Przeciążenie emocjonalne i stres

Wiek nastoletni to czas silnych emocji, napięć społecznych i presji: szkolnej, rówieśniczej, często także rodzinnej. Jeśli mózg jest zajęty „obróbką” stresu, nie ma zasobów na utrzymanie uwagi. Kortyzol – hormon stresu – wpływa na działanie kory przedczołowej, czyli obszaru odpowiedzialnego za kontrolę i hamowanie impulsów.

Problem z koncentracją u nastolatka może być więc objawem napięcia, nie braku dyscypliny. Pomocne są:

techniki relaksacji,
sport,
czas offline,
kontakt z dorosłym, który nie ocenia, ale słucha.

4. Hormony i dojrzewanie

Zmiany hormonalne wpływają nie tylko na ciało, ale też na funkcjonowanie mózgu. Wahania nastroju, większa impulsywność i trudność z organizacją zadań to naturalne efekty dojrzewania. To okres, gdy uwaga może być chwiejna – nawet u nastolatków, którzy wcześniej nie mieli z tym problemu. Ich układ nerwowy potrzebuje czasu, aby nauczyć się zarządzać energią i priorytetami. W tym czasie lepiej działa łagodna struktura niż kontrola.

5. Niewystarczająca aktywność fizyczna

Ruch to nie tylko sposób na zdrowie, ale też wiąże się z poprawą funkcjonowania mózgu i procesów poznawczych. Aktywność poprawia ukrwienie mózgu, zwiększa poziom endorfin i redukuje napięcie. Gdy nastolatek spędza większość czasu siedząc (w szkole, w domu, przy telefonie), koncentracja naturalnie spada. Regularne uczestnictwo w zajęciach sportowych może poprawić zachowanie dzieci w klasie, zwiększając szanse na lepsze skupienie się na treści lekcji^[2].

6. Brak sensu lub nadmiar oczekiwań

Nastolatki często zadają sobie pytanie: „po co ja to robię?” – i jeśli nie widzą sensu, nie skupiają się. Przymus nauki bez motywacji wewnętrznej rzadko przynosi efekty.

Równie destrukcyjne są zbyt wysokie oczekiwania – jeśli nastolatek czuje, że „i tak nie sprosta”, jego mózg może się wycofać, zanim w ogóle zacznie działać. Tzw. wyuczona bezradność skutkuje blokadą poznawczą: brak działania to sposób na unikanie porażki. Warto rozmawiać nie tylko o obowiązkach, ale też o tym, co dla niego ważne – wtedy łatwiej będzie o skupienie^[3].

7. Trudności neurorozwojowe

Czasem problemy z koncentracją u nastolatków wynikają z problemów zdrowotnych. To nie „złe wychowanie” – to realne trudności z regulacją uwagi, emocji i impulsów. Diagnozę może postawić tylko specjalista, ale warto mieć świadomość, że za „lenistwem” może kryć się coś więcej. Jeśli problemy utrzymują się mimo zmian w stylu życia, warto skonsultować się z psychologiem dziecięcym lub neuropsychologiem.

Q&A – najważniejsze pytania o problemy z koncentracją

1. Jak odróżnić typowy brak koncentracji od poważniejszego problemu?

Jeśli problemy są długotrwałe, dotyczą wielu sytuacji (szkoła, dom, codzienne obowiązki) i utrudniają funkcjonowanie – warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą dziecięcym.

2. Jak w prosty sposób można poprawić koncentrację u nastolatka?

Poprzez sen, ruch, redukcję stresu, ograniczenie ekranów i poprawę warunków do nauki. Często to wystarczy, aby uwaga się ustabilizowała.

3. Dlaczego nastolatek potrafi godzinami grać na konsoli lub komputerze, ale nie skupi się na lekcji?

Bo gry są intensywnym źródłem dopaminy – nagradzają natychmiast. Nauka tego nie robi. To nie lenistwo, tylko inny mechanizm neurobiologiczny.

Przypisy:

^[1] Silva Santos RM, Nobre JG, Simões H de A, Oliveira VC, Mota HB, The Association between Screen Time and Attention in Children: A Systematic Review, Dev Neuropsychol, 47(4), 175–192. PMID: 35430923, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35430923/

^[2] Singh A, Uijtdewilligen L, Twisk JW, van Mechelen W, Chinapaw MJ, Physical activity and performance at school: a systematic review of the literature including a methodological quality assessment, Arch Pediatr Adolesc Med, 166(1), 49–55. PMID: 22213750, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22213750/

^[3] Burns RD, Pfledderer CD, Fu Y, Adolescent Health Behaviors and Difficulty Concentrating, Remembering, and Making Decisions, Am J Lifestyle Med, 15(6), 664–672. PMID: 34916887, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34916887/